الدر المنثور فی التفسیر بالمأثور (کتاب)

تفسیر الدر المنثور تالیف جلال الدین سیوطی تفسیر روایی مشهور اهل سنت است. این تفسیر تفسیر جامعی است و احادیث پیامبر اسلام(ص)، صحابه و تابعان را از منابع مختلف گردآوری و نقل نموده است.

مولف

حافظ جلال الد ين عبد الرحمن بن ابي بكر سيوطي شافعي از عالمان اهل سنت و مؤلف آثار بسيار در حديث و تاريخ و علوم ديگر است. وي به سال 849 در اسيوط مصر متولد شد و از كودكي به آموختن قرآن و حديث روي آورد. در سال 866 اولين اثر خود را تاليف كرد. او در پي تحصيل علم به مناطق زيادي مانند شام، حجاز، يمن، هند و مغرب سفر كرد و با بزرگان و استادان زيادي حشر و نشر داشت. سيوطي كه شهرت زيادي در ميان عالمان شيعه و سني دارد، در موضوعات تفسير، حديث، فقه، ادبيات، قرائت، تاريخ و حتي طب مهارت داشت و در باره آنها كتاب نوشت. هر چند تعصب او در مذهبش جاي انكار نيست ليكن عظمت علمي او نيز كه بيشتر با جنبه تاليف و جمع آوري آثارش مشهود است قابل ترديد نيست.

آثار او را تا پانصد شمرده اند هر چند بسياري از آنها به دست ما نرسيده يا برخي مانند احياء الموات، رساله‌اي بسيار كوتاه است. برخي از آثار سيوطي: تفسير الدر المنثور، تدريب الراوي في شرح تقريب النواوي( حديث)، كشف اللبس في حديث رد الشمس، التعظيم و المنة في انّ ابوي النبي في الجنة، البهجة المرضية في شرح الفية ابن مالك، حسن المحاضره في اخبار مصر و القاهره، اللآلي المصنوعه في الاحاديث الموضوعه، الحاوي في الفتاوي و تاريخ الخلفاء.

سيوطي در سال 911 درگذشت.

محتوای کتاب

این تفسیر یک تفسیر ترتیبى است که از سوره حمد تا پایان سوره ناس به تفسیر و شرح آیات پرداخته است. شیوه ایشان ذکر روایات ذیل هر آیه است؛ سیوطی در تالیف این تفسیر از منابع متعددی بهره برده است که برخی از آنها امروز در دسترس نیست. او روایات را با حذف سند از منابع اصلی آنها روایت می نماید. از آنجا که اهل سنت روایات تفسیر اندکی از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله دارند غالب روایات این کتاب سخنان صحابه و تابعین است که در نظر اهل سنت روایت محسوب می شود.

سيوطى خود اين تفسير را در دو موضع معرفى كرده، يكى در مقدمه «الدر المنثور» و ديگرى در پايان كتاب اتقان.

در كتاب اتقان مى‌‌گويد: كتاب مستندى گردآورى كردم كه در آن روايات تفسيرى پيامبر( ص) را آورده‌‌ام، اين روايات حدود ده هزار و اندى ميشود. در ميان آنها حديث مرفوع و موقوف وجود دارد. به حمد الله اين تفسير در چهار جلد به پايان رسيده و آن را به «ترجمان القرآن» نامگذارى كردم.

در مقدمه «الدر المنثور» مى‌‌نويسد: وقتى كه «ترجمان القرآن» را تاليف كردم... چونكه احاديث اين تفسير از طرق گوناگون از منابع مهم استخراج شده بود متوجه شدم دانشجويان ميل چندانى به مطالعه آن ندارند زيرا خسته مى‌شوند، از اينرو اسناد آن را حذف نمودم و تنها به متن احاديث اكتفا نمودم و احاديث استخراجى را به منابع نسبت دادم و آن را به «الدر المنثور فى التفسير بالمأثور» ناميدم.

از اين دو عبارت روشن مى‌شود كه سيوطى تفسير «الدر المنثور» را از تفسير «ترجمان القرآن» اقتباس كرده و در حقيقت «الدر المنثور» خلاصه «ترجمان القرآن» است آنهم خلاصه‌‌اى كه فقط اسناد احاديث را حذف كرده نه متن احاديث.

تفسیر سیوطی در برخی چاپها در 6 مجلد و در برخی در 8 مجلد و در برخی با فهرست اطراف حدیث که طارق فتحی تهیه کرده است در 7 جلد به چاپ رسیده است.

منابع

• نرم افزار جامع التفاسیر، بخش کتابشناسی

• تأملی در «الدر المنثور فی التفسیر بالمأثور» و امتیازها و کاستی های آن، علی اکبر بابایی، حدیث اندیشه، نیمسال اول 1385